เปิดตำรายา 700 ปี มรดกทางภูมิปัญญาของชาวน่าน
จังหวัดน่าน ดินแดนที่โอบล้อมด้วยขุนเขาสูงตระหง่านและสายหมอกที่ปกคลุมในยามเช้า มิได้มีเพียงความงามของธรรมชาติและวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์เท่านั้น หากแต่ยังเป็นแหล่งบ่มเพาะภูมิปัญญาอันล้ำค่าที่สืบทอดมายาวนาน หนึ่งในมรดกทางปัญญาที่โดดเด่นและมีความสำคัญอย่างยิ่งคือ ” ตำรายา 700 ปี ”
ตำรายา 700 ปี คัมภีร์โบราณที่เปรียบเสมือนขุมทรัพย์แห่งองค์ความรู้ด้านการแพทย์พื้นบ้าน เป็นรากฐานสำคัญของการดูแลสุขภาพของชาวน่านมาหลายยุคสมัย และเป็นจุดกำเนิดของสิ่งที่เรียกว่า หญ้ายา ซึ่งเป็นที่รู้จักและใช้ประโยชน์กันอย่างแพร่หลายในชุมชนชาวน่าน และสามารถนำมาต่อยอดในการพัฒนายาสมุนไพรสมัยใหม่ได้เป็นอย่างดี
ตำราใบลาน ร่องรอยแห่งภูมิปัญญาชาวน่าน
ตำรายาโบราณของชาวน่านส่วนใหญ่ถูกค้นพบในวัดใหญ่และวัดสำคัญ ที่เป็นศูนย์กลางทางจิตใจและวัฒนธรรมของชุมชนมาแต่โบราณ ตำราเหล่านี้ได้รับการเก็บรักษาไว้อย่างดีภายในหีบธรรมหรือที่เรียกว่าหอพระไตรปิฎก เคียงคู่ไปกับคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา ซึ่งจารึกไว้บนวัสดุอันทรงคุณค่าอย่าง พับสา (สมุดข่อย) หรือ ใบลาน เนื้อหาส่วนใหญ่ในตำราเหล่านี้มุ่งเน้นไปที่หลักธรรมคำสอนและเรื่องราวทางศาสนาอันเป็นรากฐานของวิถีชีวิต แต่สิ่งที่น่าสนใจคือ มีการแทรกเนื้อหาเกี่ยวกับภูมิปัญญาในการดำรงชีวิตไว้ด้วย
ตำราโบราณที่กล่าวถึงภูมิปัญญาความรู้ในการดำรงชีวิตหลากหลายแขนง ส่วนใหญ่จะกระจัดกระจายไปตามบ้านเรือนในชุมชน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ตำรายาโบราณ ที่ถูกเก็บรักษาไว้เป็นสมบัติประจำตระกูล เป็นมรดกที่ส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่น เพื่อให้ลูกหลานได้ใช้เป็นคู่มือในการดูแลรักษาสุขภาพเบื้องต้นภายในครอบครัวและชุมชน และนี่เองคือจุดเริ่มต้นของ “หญ้ายา” สมุนไพรท้องถิ่นที่มีคุณค่าทางยาของน่าน
ตำรายา 700 ปี จุดกำเนิดหญ้ายา
บันทึกสูตรยาที่ได้จากพืชสมุนไพรนานาชนิดที่อุดมสมบูรณ์ในผืนป่าและชุมชนของน่าน วิธีการปรุงยา และสรรพคุณในการรักษาโรคภัยไข้เจ็บ รวมเรียกกันว่า ตำรายา 700 ปี สะท้อนให้เห็นถึงความเข้าใจอย่างลึกซึ้งในการนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ประโยชน์ในการดูแลสุขภาพอย่างชาญฉลาดของชาวน่านในสมัยนั้น ซึ่งถูกถ่ายทอดมาจากการสั่งสอน การบอกต่อปากต่อปากจากรุ่นสู่รุ่น
ความท้าทายสำคัญในการเข้าถึงองค์ความรู้ในตำรายาบนใบลานเหล่านี้คือ การบันทึกด้วยภาษาล้านนาโบราณ ซึ่งเป็นอุปสรรคต่อคนรุ่นหลังที่ไม่คุ้นเคยกับภาษาโบราณนี้ การถอดความ ตีความเนื้อหาจึงต้องอาศัยผู้ที่มีความรู้ความสามารถในการอ่านภาษาล้านนาอย่างลึกซึ้ง ควบคู่ไปกับความเข้าใจในเรื่องของพืชสมุนไพรและสรรพคุณทางยาต่าง ๆ ด้วย จึงพูดได้เต็มปากว่า ตำรายา 700 ปี และหญ้ายาเป็นมรดกทางภูมิปัญญาของชาวน่านได้อย่างเต็มภาคภูมิ
การฟื้นฟูตำราโบราณและต่อยอดศาสตร์แห่งความรู้
แม้ว่ากาลเวลาอาจทำให้ตำราโบราณบางส่วนของชาวน่านสูญหายไป แต่ตำรายา 700 ปีที่เป็นรากฐานของหญ้ายานี้ จะเป็นจุดก่อกำเนิดและปลุกกระแสให้ผู้คนหันกลับมาสนใจ ค้นคว้า และศึกษาตำราโบราณบนใบลานของชาวน่านในศาสตร์อื่น ๆ อีก 21 ศาสตร์ที่แฝงอยู่ในตำราเก่าแก่เหล่านี้ ไม่ว่าจะเป็นศาสตร์แห่งการรักษา ภูมิปัญญาด้านการเกษตร พุทธศาสนาหรือความรู้ด้านโหราศาสตร์และพิธีกรรม
โครงการ YAYA (หญ้ายา) ได้มีบทบาทสำคัญในการอนุรักษ์และต่อยอดภูมิปัญญาท้องถิ่น โดยนำองค์ความรู้จากตำรายาโบราณของชาวน่านมาศึกษาอย่างจริงจังแล้วผสานเข้ากับองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีสมัยใหม่ เพื่อให้คนในยุคปัจจุบันสามารถใช้สรรพคุณทางยาของพืชสมุนไพรไทยได้อย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ และอาจกลายเป็นจุดเริ่มต้นของการต่อยอดสู่การพัฒนาสมุนไพรไทยในระดับโลกต่อไปอีกด้วย
ข้อมูลอ้างอิง
บันทึก 700 ปี มรดกทางปัญญาจาก จ.น่าน
www.youtube.com/watch?v=yMI3E1K1vMA
คัมภีร์ใบลานล้านนา
