ภูมิศาสตร์เกษตรน่าน: เปิดโลกพืชผลและสภาพแวดล้อมอันสมบูรณ์
จังหวัดน่าน ตั้งอยู่ทางภาคเหนือของประเทศไทย โดดเด่นด้วยลักษณะภูมิประเทศที่งดงามและเป็นเอกลักษณ์ พื้นที่ส่วนใหญ่ปกคลุมด้วยภูเขาสลับซับซ้อน ป่าไม้เขียวขจี และลำน้ำที่หล่อเลี้ยงวิถีชีวิตผู้คนมายาวนาน นอกจากจะก่อเกิดวัฒนธรรม และสถานที่ท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่สวยงามแล้ว ความอุดมสมบูรณ์ของผืนป่ายังเป็นส่วนสำคัญที่ช่วยส่งเสริมคุณภาพของผลผลิตทางการเกษตรของจังหวัดน่าน
ภูมิศาสตร์ ผลผลิตจังหวัดน่าน ดินแดนแห่งพืชพลัดถิ่น
จังหวัดน่านมีพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นภูเขา โดยมีพื้นที่ภูเขาต่อพื้นราบอยู่ที่ 3:1 ทำให้เกิดเขตภูมิอากาศหลากหลาย ตั้งแต่ที่ราบลุ่มน้ำจนถึงยอดเขาสูง อย่างอุทยานแห่งชาติศรีน่าน และดอยภูคา ความสูงของพื้นที่ทำให้เกิดอุณหภูมิที่แตกต่างกัน ซึ่งส่งผลดีต่อการเพาะปลูกพืช
ป่าน่านที่มีความอุดมสมบูรณ์เป็นแหล่งของพืชท้องถิ่นหลายชนิด แต่ในขณะเดียวกันความหลากหลายทางภูมิศาสตร์ ดินดี น้ำดี และสภาพอากาศที่เหมาะสมของจังหวัดน่านยินดีต้อนรับพืชจากถิ่นอื่นหลายชนิดให้เติบโตบนดินผืนเดียวกันอย่างงดงามจนกลายเป็นผลผลิตทางการเกษตรที่มีคุณภาพ และโดดเด่นประจำจังหวัดน่าน เช่น
- ส้มสีทอง ซึ่งเป็นสายพันธุ์เดียวกับส้มเขียวหวาน ที่นำเข้ามาจากจีนตั้งแต่ปี 2468 แต่ด้วยลักษณะพิเศษของภูมิอากาศ ที่อุณหภูมิในช่วงกลางวัน และกลางคืนต่างกันราว 8 องศา ส่งผลต่อสารในเปลือกส้ม ส่งผลให้ส้มมีเปลือกสีเหลืองทอง และรสชาติหวานหอมกว่าส้มเขียวหวานทั่วไป
- กาแฟ ผลผลิตที่ได้รับความนิยม และมีชื่อเสียงระดับโลกจากจังหวัดน่าน โดยเฉพาะสายพันธุ์อาราบิก้าทั้งที่กาแฟไม่ใช่พืชท้องถิ่นของไทย และเพิ่งนำเข้ามาปลูกในจังหวัดน่านเป็นเวลาไม่นานเท่านั้น
- โกโก้ พืชท้องถิ่นของอเมริกากลางที่ถูกนำมาปลูกในจังหวัดน่าน ที่หลายคนอาจคิดว่าเป็นพืชแถบตะวันตกไม่สามารถปลูกในไทยได้ แต่ก็กลายเป็นหนึ่งของขึ้นชื่อที่หลายคนให้ความสนใจเมื่อไปจังหวัดน่าน
- มะไฟจีน อีกหนึ่งพืชตระกูลส้มที่นำเข้ามาจากจีนมากว่าร้อยปีตามชื่อเรียก โดยนำมาปลูกที่จังหวัดน่านเป็นที่แรก และกลายมาเป็นผลไม้ประจำจังหวัดน่าน ซึ่งสามารถบริโภคสด และนำไปผลิตภัณฑ์แปรรูปหลายอย่าง
- มะแขว่น ราชาแห่งเครื่องเทศล้านนา แม้ว่าจะเป็นพืชพื้นถิ่นของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อยู่แล้ว และมีการปลูกในหลายจังหวัดภาคเหนือ แต่เมื่อพูดถึงมะแขว่น ผู้คนมักจะนึกถึงจังหวัดน่านเป็นจังหวัดแรก
ดินที่สมบูรณ์ และมีโครงสร้างที่ดีส่งผลต่อการพัฒนาของราก ซึ่งส่งผลต่อการดูดซึมสารอาหารในการเจริญเติบโตของพืช ความสูง และความลาดชันของพื้นที่เพาะปลูกที่ส่งผลต่อสภาพอากาศ และการระบายน้ำในดินที่ปลูกแตกต่างกัน
รายงานคุณภาพของแหล่งน้ำบริเวณผิวดินของแม่น้ำน่าน ในพื้นที่จังหวัดน่านที่ตรวจสอบตั้งแต่คุณภาพน้ำทั่วไป เชื้อโรค กลุ่มแร่ธาตุสารอาหาร การปนเปื้อนโลหะหนัก สารเคมี และยาฆ่าแมลง ผลออกมาว่าแหล่งน้ำผิวดินส่วนใหญ่ของจังหวัดน่านอยู่ในระดับที่ดีเลย
อย่างไรก็ตาม พืชแต่ละชนิดมีลักษณะการเจริญเติบโต และสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกัน ดังนั้น คุณภาพของพืชอาจไม่ได้ขึ้นอยู่กับคุณภาพของดินที่ดี หรือน้ำดีเท่านั้น แต่ขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย ความเหมาะสมของสภาพแวดล้อมที่เอื้ออำนวยต่อการเจริญเติบโตของพืช ซึ่งจังหวัดน่านมีความหลากหลายทางภูมิประเทศ ที่แม้ว่าส่วนใหญ่จะเป็นภูเขาสูงที่อาจมีข้อจำกัดเรื่องน้ำ แต่พืชบางชนิดอาจเติบโตได้ดี จากดิน และสภาพอากาศที่เหมาะสม
ข้อมูลจากปี 2565 พบว่าจังหวัดน่านมีพื้นที่ป่ากว่า 4.6 ล้านไร่ ส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ป่าสงวน และป่าอนุรักษ์ ด้วยพื้นที่ป่าอันอุดมสมบูรณ์ และยังเป็นพื้นที่ป่าต้นน้ำ ทำให้คนท้องถิ่นมีความผูกพันกับป่าแห่งนี้มาอย่างยาวนาน อย่างน้อยก็ราว 700 ปีที่มีบันทึกทางประวัติศาสตร์ที่พูดถึงการอยู่อาศัยบนพื้นที่แห่งนี้
นอกจากพืชผลทางการเกษตรที่โดดเด่นแล้ว จังหวัดน่านยังมีภูมิปัญญาในการใช้พืชสมุนไพรเพื่อรักษาโรคมาตั้งแต่อดีต โดยมีการจดบันทึกไว้ในตำราโบราณ ปัจจุบันได้มีการศึกษาข้อมูลในตำราที่เขียนได้ด้วยภาษาธรรมล้านนา ซึ่งเป็นภาษาโบราณให้กลายมาเป็นภาษาไทย และยังมีการนำรายชื่อของพืชที่ถูกใช้เพื่อรักษาโรคของคนในอดีตเอาไว้ มาพิสูจน์ทราบด้วยองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ในปัจจุบัน หญ้ายานับว่าเป็นพืชที่สะท้อนภูมิปัญญาท้องถิ่น และความสมบูรณ์ของระบบนิเวศในพื้นที่
การเกษตรน่านกับความยั่งยืน
จังหวัดน่านเคยประสบปัญหาพื้นที่ป่าลดลงจากการทำการเกษตร ซึ่งปัจจุบันได้มีแนวคิดจากหลายหน่วยงานที่จะฟื้นฟูป่าต้นน้ำแห่งนี้ หญ้ายาเป็นหนึ่งในทางเลือกที่กำลังพัฒนาการปลูกพืชที่มีสรรพคุณทางยา โดยสารสำคัญหรือสารเคมีธรรมชาติที่ได้จากหญ้ายากำลังถูกศึกษา และพัฒนาเพื่อนำไปทำเป็นผลิตภัณฑ์สุขภาพ
หญ้ายาอาจกลายเป็นพืชเศรษฐกิจใหม่ที่เข้ามาทดแทนการเกษตรเดิมที่ส่งผลต่อพื้นที่ป่า เพราะหญ้ายาไม่ใช่พืชไร่ และสามารถปลูกได้ใต้ต้นไม้ใหญ่ในพื้นที่ป่า ซึ่งช่วยให้เกิดรายได้ทดแทนที่ลดการรบกวนป่า และรักษาความสมดุลของธรรมชาติไว้ได้
ที่มาของข้อมูล
- IRJETS: The Impact of Soil Quality on Plant Growth and Crop Yields.
- กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม: รายงานสถานการณ์คุณภาพแหล่งน้ำผิวดินจังหวัดน่าน.
- สำนักงานสถิติแห่งชาติ: จังหวัดน่าน.
- สำนักงานเกษตรจังหวัดน่าน: ข้อมูลการเกษตร.
- สำนักงานเกษตรจังหวัดน่าน: กลุ่มวิสาหกิจชุมชนกลุ่มแปรรูปมะไฟจีนบ้านกอก.
- สำนักงานสภาเกษตรกรจังหวัดน่าน: มะแขว่น.
- สำนักงานจังหวัดน่าน: น่านเมืองแห่งกาแฟ.
- คลังข้อมูลน้ำแห่งชาติส่วนหน้า (ภาคเหนือตอนบน): ข้อมูลสภาพภูมิประเทศ จังหวัดน่าน.
- การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย: ของฝากเมืองน่าน.
GI Thailand: ส้มสีทอง.
