ภูมิปัญญา 700 ปีจากจังหวัดน่าน
หากพูดถึงจังหวัดน่าน สิ่งแรกที่ทุกคนคิดขึ้นมาคืออะไรกัน ?
หลายคนก็คงนึกถึง ธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ขึ้นมาเป็นอันดับแรก ดินแดนแห่งขุนเขาและสายหมอกทางภาคเหนือของประเทศไทย เมืองที่สงบท่ามกลางป่าสีเขียวชะอุ่ม ที่มักจะได้เป็นจุดหมายปลายทางยอดนิยมสำหรับนักท่องเที่ยว
แต่ก็มีคนจำนวนไม่น้อยที่นึกถึงภูมิปัญญาอันล้ำค่าของจังหวัดน่าน ที่สืบทอดกันมายาวนานกว่า 700 ปี ภูมิปัญญาเหล่านี้ไม่ใช่แค่ตัวอักษรในตำราโบราณที่ถูกเก็บรักษาไว้ แต่หยั่งรากลึกอยู่ในทุกอณูของวิถีชีวิต ประเพณี และสถาปัตยกรรมของชาวน่าน เป็นมรดกอันล้ำค่าที่ยังคงมีลมหายใจและขับเคลื่อนชีวิตของผู้คนในปัจจุบัน
ตำราโบราณ : คลังภูมิปัญญาของชาวน่าน
ภูมิปัญญาที่สำคัญและเปี่ยมล้นไปด้วยคุณค่าจากของบรรพบุรุษของชาวจังหวัดน่าน คือ ตำรายาโบราณ ซึ่งถูกเก็บรักษาไว้ตามวัดวาอารามและชุมชนต่าง ๆ ตำราเหล่านี้เป็นมากกว่าความรู้ด้านการแพทย์แผนไทย แต่ยังได้บันทึกมรดกแห่งความรู้กว่า 700 ปีในหลากหลายแขนง ไม่ว่าจะเป็นเรื่องราวทางพุทธศาสนา ประวัติศาสตร์ วรรณกรรม โหราศาสตร์ ตำราเหล่านี้ถูกจารึกไว้อย่างประณีตด้วยภาษาธรรมล้านนา
หนึ่งในเรื่องที่ถูกกล่าวขานกันมากที่สุดจากตำราโบราณ คือ ตำรับยาพื้นบ้านที่สืบทอดมาจากภูมิปัญญาหมอยาโบราณ ที่บรรยายถึงสรรพคุณของพืชนานาชนิด วิธีการปรุงยา การวินิจฉัยโรค และการรักษาด้วยศาสตร์การแพทย์ที่สั่งสมมายาวนาน และทำให้เราได้ค้นพบ ‘หญ้ายา’ ภูมิปัญญาเหล่านี้แสดงให้เห็นถึงความเข้าใจอย่างลึกซึ้งในเรื่องการใช้พืชที่มีสรรพคุณทางยาและธรรมชาติบำบัดของบรรพบุรุษ
ชาวน่านจึงต้องอนุรักษ์ตำรายาโบราณเหล่านี้ไว้เป็นอย่างดี เพราะไม่ใช่เพียงแค่การเก็บรักษาวัตถุโบราณไว้เท่านั้น แต่เป็นการรักษาไว้ซึ่งองค์ความรู้และภูมิปัญญาอันล้ำค่าที่สะท้อนให้เห็นถึงความเฉลียวฉลาดและความปราดเปรื่องของชาวน่านในอดีตไว้ด้วย
วิถีชีวิตที่งดงามในแบบฉบับล้านนา
แม้กาลเวลาจะผ่านพ้นไปอย่างยาวนานหลายร้อยปี แต่ชาวน่านยังคงยึดถือการดำเนินชีวิตตามจารีตล้านนาในชีวิตประจำวันไว้เป็นอย่างดี ผู้คนใช้ชีวิตอย่างเรียบง่าย ไม่เร่งรีบ ผู้คนบางส่วนยังแต่งกายพื้นเมืองโดยไม่มีเบื่อ ด้วยผ้าทอมือและเครื่องเงินเป็นแฟชั่นที่อยู่กับชาวน่านมาทุกยุค แสดงออกถึงความภาคภูมิใจในเอกลักษณ์ท้องถิ่นของตน
วิถีชาวน่านอีกรูปแบบหนึ่ง คือการหล่อหลอมชีวิตประจำวันให้เข้ากับธรรมชาติ พึ่งพิงธรรมชาติในการดำเนินชีวิตและการประกอบอาชีพ ชาวน่านจึงมีอาชีพเกษตรกรที่ปลูกพืช เลี้ยงสัตว์เป็นส่วนใหญ่ และยังเลือกวิธีทำการเกษตรที่เหมาะสมกับพื้นที่จังหวัดน่านและส่งผลกระทบต่อธรรมชาติเดิมให้น้อยที่สุด ตัวอย่างเช่น กลุ่มอาชีพเกษตรที่เลือกปลูกกาแฟอราบิก้า ไผ่ ลูกชิดและมะแขว่น เป็นการประกอบอาชีพเกษตรกรที่ต้องพึ่งพิงป่า เพราะสามารถปลูกได้ในพื้นที่ป่าสงวนและได้รับอนุญาตให้ปลูกพืชใต้ต้นไม้ใหญ่ได้ อีกทั้งพืชเหล่านี้ยังสร้างรายได้เสริมจาการจำหน่ายให้คนในชุมชนด้วย สิ่งเหล่านี้แสดงให้เห็นถึงความเข้าใจในธรรมชาติและสามารถนำมาปรับใช้เพื่อประโยชน์ของชุมชนได้เป็นอย่างดีเยี่ยม
เมืองแห่งวัฒนธรรมโบราณที่ยังมีชีวิต
อัตลักษณ์ทางด้านวัฒนธรรมของชาวน่านโลดแล่นออกมาผ่านประเพณีต่าง ๆ ที่ยังคงปรากฎให้เห็นอยู่มากมายภายในจังหวัด สะท้อนให้เห็นถึงภูมิปัญญาและความร่ำรวยในมรดกทางวัฒนธรรมที่ยาวนานของจังหวัดน่าน
ในด้านของวัฒนธรรม จังหวัดน่านมีประเพณีที่แสดงให้เห็นถึงความศรัทธา ความผูกพันกับธรรมชาติ และความสามัคคีในชุมชน เช่น เทศกาลแข่งเรือยาว ที่ไม่ใช่แค่การพายเรือไปให้ถึงเส้นชัย แต่ยังเต็มไปด้วยกิจกรรมอื่น ๆ ที่ทุกคนในชุมชนสามารถร่วมเล่นสนุกกันได้ ไม่ว่าจะเป็นการตกแต่งเรือยาว การทาสีเรือ หรือแม้แต่การเต้นรำแบบดั้งเดิมและการแสดงดนตรีเพื่อการเฉลิมฉลองเทศกาล
มรดกทางวัฒนธรรมโบราณ จะไม่ให้พูดถึง ‘คัมภัร์โบราณของจังหวัดน่าน’ ก็คงไม่ได้ เพราะสิ่งนี้เป็นดั่งหลักฐานทางประวัติศาสตร์ชิ้นใหญ่ที่แสดงถึงความร่ำรวยทางภูมิปัญญา บอกเล่าวิถีชีวิตของคนยุคก่อน ส่งต่อคลังความรู้ในศาสตร์ต่าง ๆ ผ่านอักษรธรรมล้านนา จารลงในคัมภัร์และถูกเก็บรักษาไว้อย่างดีตามวัดวาอาราม ทำให้คนในยุคนี้ได้เรียนรู้ถึงความเป็นมาของบรรพบุรุษ รากเหง้าของตนในนามของชาวน่านได้อย่างชัดเจน
แม้เวลาจะผ่านไปหลายร้อยปี แต่ภูมิปัญญาของชาวน่านที่มีมากว่า 700 ปีก็ยังไม่เคยสูญสลายออกไปจากพื้นที่นี้ วิถีชีวิต ประเพณีวัฒนธรรมต่าง ๆ ของคนน่านจึงไม่ใช่เป็นเพียงเรื่องราวที่เล่าต่อกันมาจากในอดีตเท่านั้น แต่เป็นมรดกอันล้ำค่าที่ชาวน่านหวงแหนและหมั่นดูแลให้ยังดำรงอยู่คู่กับผู้คนและสภาพแวดล้อมในปัจจุบันได้
น่านจึงไม่ใช่แค่เมืองเก่าแก่ทางภูมิศาสตร์ แต่เป็นพื้นที่ทางจิตวิญญาณของคนไทย ที่คอยบอกเราอยู่เสมอว่า ภูมิปัญญาแม้จะเก่ามากแค่ไหน ก็ไม่ใช่สิ่งล้าหลัง แต่กลับเป็นพลังที่ส่งต่อให้คนรุ่นใหม่ได้เรียนรู้ ศึกษาเพื่อทำความเข้าใจถึงการดำรงชีวิตของบรรพบุรุษ ที่สร้างสรรค์สังคมเมืองน่านนี้ให้เราพักพิงอาศัยอยู่ ณ เวลานี้นั่นเอง
ข้อมูลอ้างอิง
https://www.nan.go.th/about-article/2/
https://researchcafe.tsri.or.th/agricultural-career-in-nan/
https://qr-codenan-28e25.firebaseapp.com/roomg.html
